W gospodarce opartej na wiedzy aktywa niematerialne – know how, prawa autorskie, znaki towarowe, technologie czy relacje z klientami – często mają większą wartość niż majątek materialny. Obiektywna i rzetelnie przeprowadzona wycena wartości aktywów intelektualnych pozwala nie tylko trafniej określić wartość spółki, ale też podejmować lepsze decyzje inwestycyjne, negocjować finansowanie i zabezpieczać interesy właścicieli.
Na wartości niematerialne składa się obszerny katalog: od praw własności przemysłowej jak patenty, wzory, znaki towarowe, przez utwory chronione prawem autorskim takie jak oprogramowanie, dokumentacja, projekty, aż po know how i tajemnicę przedsiębiorstwa mogące obejmować procedury, bazy danych, techniki produkcji itp. Powszechnie przyjmuje się definicje, że składnik aktywów niematerialnych jest rozpoznawalny, pozostaje pod kontrolą jednostki i generuje przyszłe korzyści ekonomiczne – zgodnie ze standardami rachunkowości i interpretacjami stosowanymi w polskiej praktyce.
W przypadku know how kluczowe jest spełnienie trzech kryteriów: niejawność (informacje nie są publicznie dostępne), istotność (są użyteczne dla wytwarzania lub świadczenia usług) oraz identyfikowalność (da się je opisać i zweryfikować). Kryteria te zyskują coraz większe znaczenie w interpretacjach podatkowych w Polsce.
W ostatniej dekadzie udział wartości niematerialnych w ogólnej wartości przedsiębiorstw wyraźnie wzrósł, a przewaga konkurencyjna częściej wynika z silnej marki, danych, oprogramowania i procesów niż np. z parku maszynowego. Brak prawidłowej identyfikacji i wyceny wartości tych aktywów skutkuje zaniżeniem wartości spółek, sporami właścicielskimi i ryzykiem podatkowym. Stąd wycena własności intelektualnej staje się niezbędnym elementem profesjonalnego zarządzania i transakcji M&A.
Właściwe modele wyceny znaków towarowych, technologii i oprogramowania stanowią element procesów inwestycyjnych oraz raportowania finansowego.
W pierwszej kolejności warunkiem koniecznym jest inwentaryzacja i opis wszystkich składników wartości niematerialnych. Należy uwzględnić prawa rejestrowane (patenty, znaki), utwory w rozumieniu przepisów prawa autorskiego (kod źródłowy, dokumentacje), know how (procedury, modele, algorytmy), bazy danych oraz relacje z klientami/partnerami. Każdy ze składników powinien mieć określone miejsce wytworzenia i użytkowania w organizacji, zdefiniowany sposób ochrony oraz wpływ na generowanie korzyści ekonomicznych.
Podejście kosztowe zakłada, że wartość odpowiada nakładom poniesionym na wytworzenie lub odtworzenie składnika aktywów (np. koszty prac rozwojowych, godzin specjalistów, licencji). Sprawdza się m.in. przy rejestrach danych, dokumentacjach czy systemach informatycznych wytworzonych przez jednostkę we własnym zakresie. Ograniczeniem w stosowaniu tego podejścia jest systematyczny upływ czasu, powodujący dezaktualizację kosztów historycznych.
Podejście dochodowe z kolei zakłada że wartość to zdyskontowana nadwyżka przepływów generowanych przez dany składnik aktywów (np. metoda kapitalizacji opłat licencyjnych dla znaków towarowych, nadwyżek zysku dla technologii). Podejście dochodowe szczególnie jest preferowane w wycenie patentów, znaków i rozwiązań, które bezpośrednio wpływają na przychody ze sprzedaży lub marżę.
Podejście porównawcze odnosi się do transakcji rynkowych lub stawek licencyjnych dla podobnych aktywów. W przypadku wyceny know how bywa trudne z uwagi na poufność umów i unikalność rozwiązań, co ogranicza bazę porównań.
Rola eksperta w ocenie wartości know how i własności intelektualnej
Profesjonalna wycena wartości niematerialnych wymaga doświadczenia i wiedzy w finansach, prawie IP i rachunkowości. Wycena własności intelektualnych łączy audyt prawny (status ochrony, licencje, naruszenia) z modelowaniem finansowym (DCF, stawki licencyjne, premia z tytułu ryzyka), a także z analizą operacyjną (jak składnik aktywów przekłada się na sprzedaż i koszty).
Inwestorzy płacą za przyszłe przepływy i przewagi konkurencyjne. Udokumentowana wycena własności intelektualnej wspiera negocjacje ceny, uzasadnia poziom goodwillu oraz ułatwia rozmowy z bankami i funduszami. Brak takiej wyceny prowadzi do dysproporcji między wartością rynkową a księgową oraz osłabia pozycję negocjacyjną.
W transakcjach M&A wycena znaków towarowych, patentów i know how jest częścią alokacji ceny nabycia (ang. Purchase Price Allocation). Rzetelne podejście ogranicza ryzyko przewartościowania i późniejszych odpisów z tytułu utraty wartości, a także umożliwia prawidłowe rozliczenia podatkowe i konsolidacyjne. W praktyce zastosowanie w tym miejscu znajdują standardy jak np. MSSF 3 w zakresie alokacji ceny nabycia.
Okresowa wycena wartości niematerialnych pomaga zarządzać portfelem IP: decydować, co rozwijać, co licencjonować, a co wyłączyć już z użytkowania. Wprowadzenie polityki ochrony zwiększa bezpieczeństwo i podnosi wartość firmy w oczach inwestorów oraz kontrahentów.
Po pierwsze istotne są obiektywność i wiarygodność. Niezależny raport wyceny jest akceptowalny dla inwestorów, banków, wspólników i sądów.
Po drugie, niezależny doradca posiadający doświadczenie w dziedzinie uwzględni wszystkie niezbędne czynniki w wycenie wartości know how. Wiele elementów wiedzy firmowej nie ma publicznych benchmarków; właściwy dobór metody i założeń (np. okres ekonomicznej użyteczności, scenariusze ryzyka) pozwala uniknąć błędów oraz sporów o zawyżenie lub zaniżenie wartości. To z kolei pozwala unikać kosztownych błędów w procesach aportów czy alokacji ceny nabycia.
Po trzecie profesjonalna wycena wartości pozwala podejmować lepsze decyzje strategiczne. Raport z wyceny porządkuje portfel IP, wskazuje przepływy generowane przez aktywa i wspiera decyzje o inwestycjach, licencjach, komercjalizacji oraz ochronie.
Co możemy zrobić dla Twojej firmy?
Powiedz nam czego potrzebujesz, a my dostarczymy Ci
najlepsze rozwiązanie.
